De arbeidsomstandigheden in Qatar, de organisator van het aankomende WK voetbal, zijn belabberd. Zelfs zo slecht, dat bij de bouw van voetbalstadions vele arbeiders om het leven zijn gekomen. Dat blijkt uit onderzoek van Amnesty International. Toch is de veelgehoorde kritiek uit Nederland op Qatar niet alleen terecht, maar ook hypocriet, stelt redacteur Martijn van Driel van Letselschade.NU in deze blog.

Door Martijn van Driel

Als regelmatige kijker van het tv-programma Vandaag Inside, zie ik opiniemaker Johan Derksen om de haverklap felle kritiek leveren op Qatar, vanwege de slechte arbeidsomstandigheden in het land. Hij vindt het een schande dat er in het land een WK wordt georganiseerd en roept bijna dagelijks op tot actie door voetballers, trainers en voetbalbonden. Naast Derksen zijn er tal van andere prominente Nederlanders die elders in de media soortgelijke geluiden laten horen.

Wantoestanden
De verontwaardiging van Derksen is terecht. Uit onderzoek van Amnesty International bleek dat de Qatarese overheid en het bedrijfsleven er een twijfelachtige moraal op na houden als het gaat om de omstandigheden waaraan immigranten – die vanuit straatarme landen in Qatar komen werken – worden blootgesteld. Er is op grote schaal sprake van arbeidsuitbuiting. Bij de voorbereidende werkzaamheden voor het WK, waaronder de bouw van acht hagelnieuwe voetbalstadions, zijn naar schatting 6.500 arbeiders om het leven gekomen. Ook al wordt dat cijfer vanuit Qatar zelf fel betwist, zelfs als Amnesty hier wat te hoog heeft ingezet, is er nog steeds sprake van een enorme wantoestand. Het is goed dat deze situatie aan de kaak wordt gesteld en dat er in tal van landen wordt opgeroepen tot acties en maatregelen.

Maar de kritiek vanuit Nederland is ook hypocriet. Want wie op de website van de Nederlandse Arbeidsinspectie kijkt –  klik dan op ‘actueel’ – hoeft niet eens te scrollen om te zien dat het ook in ons land slecht is gesteld met de manier waarop wij omgaan met arbeidsmigranten. In tal van sectoren, zoals de landbouw, de voedselindustrie en de bouw, worden op grote schaal mensen uitgebuit en overgeleverd aan schimmige arbeidsomstandigheden. Daarvoor worden speciale ‘uitzendbureaus’ gebruikt, die deze mensen werven, overbrengen, huisvesten en tewerkstellen.

Arbeidsuitbuiting in Nederland
Niet Amnesty International, maar wel de arbeidsinspectie zelf, vond het daarom nodig om eerder dit jaar de noodklok te luiden, omdat het inmiddels de spuigaten uitloopt. Voor het eerst werd een Monitor Arbeidsuitbuiting gepubliceerd en de inhoud is niet mals: “De slachtoffers werken meestal lange dagen, ontvangen te weinig loon en hebben een flexibel contract. De Arbeidsinspectie ziet dat daders of werkgevers de arbeidsmigranten met regelmaat een ‘totaalpakket’ aanbieden waarbij zij alles rondom de reis naar Nederland, huisvesting, arbeid en verzekeringen organiseren. Op deze manier binden zij de slachtoffers aan de situatie. Ook kunnen gemaakte schulden, de inname van identiteitsdocumenten, psychische druk of (dreiging met) geweld de slachtoffers beletten om misstanden te melden en de situatie te beëindigen”.

Slachtoffers van arbeidsuitbuiting in Nederland zijn voor 98 procent arbeidsmigrant, met name mensen uit Oost-Europa. De exacte omvang van arbeidsuitbuiting en ernstige benadeling in Nederland is niet precies vast te stellen. Maar de Arbeidsinspectie ontving in de jaren 2020 en 2021 maar liefst 31.154 (!) meldingen over arbeidsuitbuiting. Daarvan werden 661 meldingen na onderzoek als strafbaar aangemerkt, waarbij het van belang is te weten dat de inspectie de mankracht niet heeft om alle meldingen te onderzoeken. Bovendien worden de meeste gevallen natuurlijk niet eens gemeld, want het gaat hier niet om reguliere arbeidsongevallen, maar om criminele activiteiten. Dit is dus slechts het topje van de ijsberg.

Maar in ons land zijn er tenminste geen doden of gewonden, zult u misschien denken. Maar weten we dat wel zeker? Vorig jaar kwamen er 3.482 meldingen van arbeidsongevallen met letsel of overlijden bij de inspectie binnen. De Arbeidsinspectie ziet daarbij dat er steeds meer uitzendkrachten betrokken zijn bij ongevallen met letsel en overlijden. Is het toeval dat deze trend parallel loopt met het stijgende aantal gevallen van uitbuiting van arbeidsmigranten? En natuurlijk geldt ook hier dat ongevallen met letsel niet snel zullen worden gemeld door werkgevers die zich bedienen van uitbuitingspraktijken. Misschien dat Amnesty International de situatie eens goed onder de loep kan nemen.

Finale Nations League in Nederland: een schande?
Waarom hoor ik Johan Derksen niet over deze misstanden in eigen land? Heeft hij er geen weet van? Of vindt hij het minder zwaarwegend dan in Qatar? Het komt vreemd over hem zich zo te zien opwinden over problemen op een ander continent, terwijl diezelfde problemen zich – weliswaar in mindere mate – voordoen in z’n eigen achtertuin.

Volgend jaar vinden in Nederland de finalewedstrijden van de Nations League plaats. Hoewel daar geen voetbalstadions voor hoeven te worden gebouwd door arbeidsmigranten, is zo’n Europees sportevenement toch niet een goed moment om stil te staan bij de situatie van Oost-Europese arbeidsmigranten in ons land? Zullen voetballers, trainers en voetbalbonden overgaan tot acties en maatregelen? En zal Johan Derksen de gelegenheid aangrijpen om schande te spreken van dit groeiende probleem in eigen land?

Ik denk dat ik het antwoord al weet.