Een sjofele boer met doodzieke koeien was de aanleiding voor Rob Bilott om zich vast te bijten in een zaak van milieuverontreiniging. De ‘extreem koppige’ Amerikaanse advocaat dwong chemisch bedrijf DuPont tot miljoenen euro’s schadevergoeding. Regisseur Todd Haynes maakte over zijn jarenlange strijd de film Dark waters.
‘Country roads, take me home.’ Het loflied van John Denver op West-Virginia krijgt een wrange bijklank op de soundtrack van Dark waters. Deze film van regisseur Todd Haynes (Carol, Wonderstruck) brengt het verhaal van Rob Bilott, een advocaat die het aandurfde chemiereus DuPont aan te vallen en hen op de knieën dwong. Mark ‘Hulk’ Ruffalo speelt de rol van Bilott. De geëngageerde acteur produceerde mee de film. De echte Bilott was gisteren in Brussel om er leden van het Europees Parlement toe te spreken naar aanleiding van het uitkomen van de film. De Standaard sprak met hem.
Bilott werkt voor het gereputeerde advocatenkantoor Taft Stettinius & Hollister in Cincinnati wanneer een sjofele boer uit Parkersburg, West-Virginia, bij hem aanklopt. De man klaagt dat zijn koeien ziek worden en sterven. Hij verdenkt DuPont ervan het water waarvan ze drinken te verontreinigen via een stort met chemisch afval. Lokaal stoot hij op onbegrip en zelfs vijandigheid, want het bedrijf is de grootste werkgever van de stad en heeft er een immense invloed.
Het is het soort zaak waar Bilott, gespecialiseerd in het bijstaan van bedrijven in milieuzaken, weinig ervaring mee heeft, maar er is één ding dat hem aan de landbouwer linkt: de man kent zijn oma, bij wie Rob als kind heerlijke zomervakanties doorbracht. Als hij het dossier oppikt, beseft hij niet dat hij er twintig jaar van zijn leven aan zal opofferen.
Anti-aanbaklaag
Bilott stoot in zijn zoektocht op de naam PFOA of perfluoroctaanzuur, ook C8 genoemd. Dat is een chemische stof die gebruikt wordt bij de aanmaak van Teflon, een succesnummer van DuPont. In ieder huishouden ligt wel een pan met een Teflon-antiaanbaklaag. Er was weinig over de stof geweten. Ze stond niet bekend als schadelijk. ‘Een vreemde kronkel in de wetgeving’, vertelt Bilott. ‘Stoffen moeten pas geregistreerd worden wanneer ze als schadelijk aangegeven worden. Door de producenten zelf.’
De advocaat schrikt er niet voor terug DuPont via de rechter te dwingen informatie vrij te geven. Die komt toe in de vorm van een enorme lading kartonnen dozen met 110.000 bladzijden documenten. ‘Ze rekenden er wellicht op dat ik in die berg informatie zou verzuipen’, zegt Bilott. ‘Ik worstelde me door die massa aan gegevens. Een taaie klus want scheikunde was mijn slechtste vak op school. Het duurde even voor ik alles op een rijtje had, maar ik ontdekte dat DuPont al jaren wist dat PFOA schadelijk was. Ze hadden zelf normen opgesteld en wisten dat ze die overschreden. Hun eigen artsen, wetenschappers en juristen waarschuwden ervoor, maar de commerciële bazen wilden er niet van weten. Tegen de buitenwereld hielden ze vol dat het geen kwaad kon.’ Er was groot financieel belang: Teflon bracht jaarlijks zowat een miljard dollar op.
In de interne documenten is er sprake van eigen, geheime studies met proefdieren, die op kankerrisico wijzen. Arbeiders die ziek werden, hadden wat zij zelf de Teflon flu noemden. En het bleef niet tot de fabriek beperkt. Afval van het goedje was via stortplaatsen in het grondwater gesijpeld. En zo in het drinkwater van 100.000 mensen beland.
Teelbalkanker
Gewapend met die documenten, wint Bilott zijn zaak. DuPont treft een schikking met de getroffen boer. Maar de advocaat laat het daar niet bij. ‘DuPont heeft jarenlang belangrijke informatie voor de volksgezondheid achtergehouden. Dit was ernstig genoeg om door te gaan.’
Hij bezorgt de informatie aan alle denkbare instanties, tot de minister van Justitie toe. In 2005 ziet DuPont zich genoodzaakt een schikking met de overheid te treffen van 16,5 miljoen dollar (15 miljoen euro).
Bilott grijpt dit aan om in 2001 een groepsvordering op te starten, namens iedereen die verontreinigd water te slikken had gekregen. Opnieuw haalt het bedrijf bakzeil. De miljoenen uit de schadevergoeding gebruiken Bilott en zijn medestanders om een grootschalig bloedonderzoek bij bijna 70.000 mensen uit de omgeving van de fabriek te bekostigen. Zo willen ze het verband tussen PFOA en de gezondheidsschade aantonen.
De wetenschappers die het uitzoeken, doen zeven jaar over het onderzoek. Ondertussen staat Bilott onder steeds toenemende druk. Hij brengt geen geld in het laatje bij Taft en ziet zijn salaris krimpen. ‘Het was de periode van de economische crisis, dus dat kwam hard aan.’ Zijn gezin en zijn gezondheid lijden onder de aanslepende zaak die hem zo opslorpt.
Maar dan komt in 2011 het verlossende telefoontje: de wetenschappers zien een ‘waarschijnlijk verband’ tussen de chemische stof en ziektes als teelbalkanker, nierkanker, schildklierziekte, hoge cholesterol en chronische darmontsteking. Het startschot voor 3.500 claims van slachtoffers. Goed voor liefst 671 miljoen dollar, op te hoesten door DuPont en het ondertussen afgesplitste bedrijf Chemours.
Triomf? De bedachtzame Bilott laat zich daar niet op betrappen. ‘Het meest positieve aan deze zaak was dat de informatie aan het licht kwam. Maar het bedrijf is nooit strafrechtelijk vervolgd. Het blijft bij een schikking. Er is een strafzaak ingeleid, maar die is zonder veel uitleg stopgezet. Dat ze nooit hun verantwoordelijkheid hebben willen erkennen, stuit me ook tegen de borst.’
DuPont, sinds 2017 gefusioneerd met Dow, noemde de film in een reactie weinig waarheidsgetrouw. Het bedrijf haalt een overzichtsstudie uit 2014 aan die concludeert dat er geen bewijs is dat PFOA kanker verwekt bij mensen. Het blijft volhouden wat het al in 1998 beweerde: de koeien werden ziek van ondervoeding, kopertekort en andere aandoeningen. Het bedrijf betreurt dat zijn personeelsleden in de film als ‘Hollywoodschurken’ worden afgeschilderd.
DuPont stopte met de productie en het gebruik van PFOA in 2013. Het schakelde over op een alternatief. In andere fabrieken elders in de wereld is de productie uitdovend. Ook over de alternatieven hebben wetenschappers hun bezorgdheid geuit. Het gaat niet om PFOA alleen, maar om een hele groep, afgekort PFAS: de poly- en perfluoralkylstoffen. Ze worden in tal van producten (meubels, textiel, blusmiddelen) gebruikt omdat ze vlamdovend, water-, vet- en vuilafstotend zijn. Maar ze baren zorgen omdat ze giftig zijn, zich makkelijk verspreiden, nauwelijks afbreken in het milieu en zich daardoor opstapelen. Zo kwamen ze aan hun bijnaam forever chemicals.
Drinkwaternorm
Nederland werpt zich op als een voortrekker van een Europees verbod tegen 2030. Duitsland, Zweden en Denemarken zitten op dezelfde lijn. De Europese Commissie wil de stoffen in een nieuwe drinkwaterrichtlijn reguleren. Het bedrijfsleven is niet doof voor de groeiende publieke weerstand. De Zweedse kledingketen H&M en de Deense supermarktgroep Coop willen PFAS weren.
Bilott juicht deze initiatieven toe. ‘Dit zijn chemicaliën die bij haast iedereen, overal ter wereld, in het bloed teruggevonden zijn. Regulering is hard nodig. Ondanks de uitkomst van de zaak-DuPont blijft het in de VS vandaag nog altijd lastig om er op federaal niveau milieuwetten door te krijgen, of zelfs maar een drinkwaternorm. Gelukkig zetten de staten zelf steeds meer stappen. Het lijkt wel alsof hoe groter de bedrijven zijn en hoe groter het probleem van vervuiling, hoe moeilijker het is om het onder controle te krijgen te leggen.’
De zaak eiste een hoge tol in Bilotts leven. ‘Of ik het opnieuw zou doen? Dat het zo lang duurde, was erg frustrerend, maar ik was er altijd van overtuigd dat het gevaar voor de gezondheid aangetoond zou worden.’ Dat hij, dixit zijn vrouw Sarah in The New York Times, ‘extreem koppig’ is, hield hem gaande.
‘Ik ben allesbehalve een groene activist. Dit gaat niet over politiek, hoewel het vaak zo weggezet wordt. Het is een majeur milieu- en gezondheidsprobleem dat ons allemaal aangaat. Iedereen wil toch zuiver drinkwater?’
De film Dark Waters is sinds 23 januari in de bioscoop.
(Bron: De Standaard)