In Nederland zijn tussen de tien en twintig incidenten bekend met bloedplasma waarin onverklaarbare zwarte deeltjes zweefden. Dat blijkt uit documenten die met onder meer NRC zijn gedeeld.

Donoren en patiënten lopen onbekende risico’s bij de donatie en transfusie van bloedplasma. Zeker tien jaar lang komen bij één van de meest gebruikte machines voor plasmadonatie niet nader geïdentificeerde zwarte deeltjes vrij. Deze deeltjes kunnen in het lichaam van donoren en patiënten terechtkomen, maar zij zijn daarover niet ingelicht.

Wetenschappers uit binnen- en buitenland wijzen op de risico’s van de onverklaarbare deeltjes en betwisten de conclusie van de Amerikaanse fabrikant, de bloedbank en de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) dat het zou gaan om niet-gevaarlijke deeltjes.

Het gaat om meer dan zeshonderd incidenten wereldwijd waarbij tijdens plasmadonaties ongewenste zwarte deeltjes in het plasma dreven of aan de machine kleefden. Sinds 2011 waren er tussen de tien en twintig incidenten in Nederland.

Waar de deeltjes precies uit bestaan is onduidelijk. Er zijn onder meer resten van zink, nikkel, koper en koolstof aangetroffen, blijkt uit vertrouwelijke onderzoeken.

Klokkenluiders deelden honderden interne documenten en een database met 36.000 klachten over de machines met internationale media die verbonden zijn aan klokkenluidersplatform The Signals NetworkNRC voerde het onderzoek uit met onder meer Die Zeit en de Miami Herald.

Franse toezichthouder greep in
In Frankrijk staan de machines van de Amerikaanse fabrikant Haemonetics (3.200 medewerkers, 1 miljard dollar omzet) al sinds 2018 stil, nadat de toezichthouder het gebruik van omstreden onderdelen had opgeschort. Aanleiding waren aanhoudende incidenten met zwarte deeltjes die in het plasma dreven of in de machine met het blote oog zichtbaar waren. Er waren veel vragen over de samenstelling van de deeltjes, over de materiaaleigenschappen van de machines en de mate waarin donoren en patiënten gevaar liepen, oordeelde de toezichthouder.

De ingreep van de Franse toezichthouder had geen gevolgen voor het gebruik van de machines elders in de wereld. Bloedbank Sanquin, in Nederland verantwoordelijk voor de landelijke bloedvoorziening, werkte uit voorzorg vijf maanden lang niet met de omstreden onderdelen, maar ging ze vanaf februari 2019 weer gebruiken omdat de risico’s voor donor en patiënt als klein werden ingeschat.

Verdacht plasma mogelijk toegediend
Sanquin signaleerde zelf jarenlang zwarte deeltjes bij gebruik van machines van Haemonetics. In 2011 blokkeerde Sanquin 5.500 zakken plasma voor transfusie naar patiënten vanwege het onbekende risico. Dat jaar is, zo blijkt uit interne correspondentie, een zak plasma met zwarte deeltjes aan een patiënt verstrekt. Sanquin bevestigt desgevraagd dat dit mogelijk is gebeurd, maar schat in dat er hoogstwaarschijnlijk geen deeltjes in zaten. Er zijn ook geen complicaties bij een patiënt bekend, zegt Sanquin.

De bloedbank heeft op dit moment 230 Haemonetics-machines in gebruik en zegt al meer dan vijf jaar geen problemen te ondervinden met zwarte deeltjes.

Incidenten met deeltjes in 2012, 2013 en 2014 zijn niet gemeld bij de inspectie. Dat was ook wettelijk niet verplicht, zegt de inspectie. Tegelijkertijd zegt de toezichthouder in Nederland geen onderzoek te hebben gedaan na de ingreep van de Franse inspectie in 2018 mede omdat er hier geen incidenten met deeltjes bekend waren.

Toxicologen sluiten risico niet uit
Volgens de fabrikant en volgens Sanquin worden deeltjes kleiner dan het filter van 170 micron (een zesde millimeter) door het lichaam zelf afgebroken. Maar volgens wetenschappers is het onjuist dat kleinere deeltjes automatisch door het lichaam worden opgelost. Toxicologen wijzen erop dat je moet weten van welk materiaal de deeltjes zijn, in welke hoeveelheden ze voorkomen en welke effecten ze op het lichaam hebben, voordat je iets over de risico’s kunt zeggen.

Bij onderzoek naar plastic deeltjes is het inzicht juist andersom, zegt Jacob de Boer, hoogleraar milieuchemie en toxicologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. „Hoe kleiner het deeltje hoe gevaarlijker, want dan kan het makkelijker vanuit de bloedbaan de organen bereiken en eventueel ontstekingen veroorzaken, of nog erger, op lange termijn kanker.”

Sanquin weet niet waar de roterende afdichting, waarvan schaafsel in het plasma kwam, van gemaakt is. Dat houdt fabrikant Haemonetics vanwege patenten geheim, zegt Sanquin. Jaarlijks geven 60.000 donoren in Nederland meer dan 300.000 keer bloedplasma af.

Arlinke Bokhorst, directeur van stichting Transfusie Reacties In Patiënten, zegt dat er in het toezicht te weinig aandacht is voor de veiligheid van donoren. „De wetgeving en het denken zijn gericht op de patiënt, het is tenslotte dáár misgegaan in de jaren 80 van de vorige eeuw met hiv en andere virussen.”

(Bron: NRC)