Marieke Saan (29) doet promotieonderzoek naar de mogelijkheden om de hulpverlening aan slachtoffers te verbeteren. Het onderzoek is ontstaan als samenwerking tussen Slachtofferhulp Nederland en de Universiteit Utrecht en wordt mogelijk gemaakt door Fonds Slachtofferhulp. De eerste inzichten zijn van grote waarde voor de deskundigheidsbevordering van de slachtofferhulpverlening en benadrukken tevens hoe essentieel sociale steun is.
Wat doet een slachtoffer besluiten om sociale steun te zoeken?
Marieke heeft allereerst onderzocht wat maakt dat een slachtoffer ervoor kiest om de sociale omgeving wel of niet om hulp te vragen. De keuze om er wel of niet over te praten, bleek sterk afhankelijk van de specifieke behoeften van het slachtoffer. “We zien dat slachtoffers behoeften hebben rondom de persoon die steun geeft. Het is bijvoorbeeld belangrijk voor slachtoffers dat empathie getoond wordt en dat mensen bereid zijn om te luisteren, zonder oordeel. Daarnaast zien we veel culturele invloeden. In veel culturen is het een taboe om hulp te zoeken of om over je problemen te praten met andere mensen. Die mensen zullen hierdoor ook niet snel op zoek gaan naar steun. Ik denk dat het wegnemen van culturele barrières, een van de moeilijkste dingen is. Verder blijft het natuurlijk enorm genuanceerd. We zagen dat niet iedereen behoefte heeft aan sociale steun. Sommige mensen praten er niet over, omdat ze dat simpelweg niet willen of nodig hebben. In het geven van sociale steun is het daarom belangrijk altijd rekening te houden met wat het slachtoffer aangeeft nodig te hebben.“
Steunende en niet-steunende reacties
Nadat duidelijk is geworden wanneer slachtoffers de stap zetten om hulp te vragen, heeft Marieke onderzocht welke reacties slachtoffers krijgen. Wat ervaren slachtoffers nou als steunend en wat als niet-steunend? “Je ziet dat slachtoffers het heel prettig vinden om emotionele hulp te krijgen van hun sociale omgeving. Zoals empathie en een luisterend oor. Daarnaast is praktische hulp ook enorm belangrijk. Denk hierbij aan hulp met de kinderen of met de verzekeringspapieren. Een mix van emotionele en praktische steun door de directe omgeving, blijkt voor slachtoffers heel waardevol. Uit het onderzoek komt verder naar voren dat slachtoffers veel langer behoefte hebben aan steun, dan we doorgaans denken. Helemaal als er een rechtszaak bij komt kijken, met langere gevolgen. Dan is het soms te makkelijk om te denken: ‘nu is de piek wel voorbij’. Je hoort ook dat slachtoffers reacties krijgen als: ‘het is nu tijd om eroverheen te komen en verder te gaan, er is al een jaar voorbij’. Slachtoffers geven aan dit als niet-steunend te ervaren, omdat ze hierdoor het gevoel krijgen er na een aantal maanden weer alleen voor te staan.”
Schadelijke reacties
“Naast de niet-steunende reacties heb je de heel schadelijke reacties. Zoals mensen die aan hun werkgever vertellen dat ze iets vreselijks hebben meegemaakt en worden ontslagen. Of reacties die slachtoffers het gevoel geven dat het hun eigen schuld is, wat hen is aangedaan. Het is ongelofelijk, maar dit soort negatieve reacties en ‘victim blaming’ komen helaas veel voor. Reacties die verder gaan dan het niet zeggen van bepaalde essentiële dingen of het geven van te korte steun, maar daadwerkelijk schadelijk zijn. Slachtoffers geven aan, door deze negatieve reacties, het gevoel te hebben voor een tweede keer slachtoffer te zijn geworden.”
Bewustwording rondom sociale steun is nodig
We weten dat heel veel mensen wel steun zouden willen geven, maar niet weten hoe. Want wat moet je zeggen tegen iemand die iets vreselijks heeft meegemaakt? Wat helpt iemand verder en wat juist niet? Uit de angst het verkeerde te zeggen, kunnen mensen een slachtoffer uit de weg gaan, waardoor iemand zich alleen en niet erkend kan voelen. Hier wil Fonds Slachtofferhulp iets aan doen. Naast het bevorderen van de deskundigheid van hulpverleners, richten wij ons daarom op het bieden van handvatten aan de sociale omgeving van slachtoffers. Marieke vertelt over het belang hiervan: “Ik denk dat een stukje bewustwording nodig is. Zodat mensen zich meer bewust worden van wat schadelijk of niet-steunend kan zijn. Steun hoeft ook niet altijd groots te zijn om van waarde te zijn. Het kan zelfs heel klein zijn. Zoals een bordje eten waarmee je op de stoep staat. Of dat je zegt: ik ontferm me even over de kinderen, dan kan jij er tussenuit. Vragen hoe het is: écht vragen. En luisteren: zonder oordeel en zonder advies. En misschien niet één keer, niet twee keer, maar wel honderd keer. Het is van onschatbare waarde. Waar je als naaste van een slachtoffer echter wel bewust van moet blijven, is dat je niet alleen verantwoordelijk bent. Sociale steun is een belangrijk onderdeel van een groter proces voor slachtoffers.”
Het bevorderen van sociale steun en het verbeteren van de hulpverlening
“Ik denk dat dit onderzoek de deskundigheid van hulpverleners kan bevorderen. Het onderzoek biedt namelijk een mooi overzicht, van zaken die voor slachtoffers kunnen werken en juist niet werken. Daarnaast biedt het onderzoek ontzettend veel aanknopingspunten voor vervolgstudies. Zoals het onderzoeken van de interactie tussen slachtoffers en de sociale omgeving. Wat denkt de persoon die steun geeft aan het slachtoffer te hebben gegeven? En wat vond het slachtoffer van de geboden steun? Door hier meer inzicht in te verkrijgen, kan de steun aan slachtoffers verder verbeterd worden. Op basis van deze eerste inzichten kunnen we stellen dat de sociale omgeving van ontzettend groot belang is voor slachtoffers. Voor alle slachtoffergroepen, of het nu geweldsmisdrijven, ongevallen of rampen betreft. Mensen weten wellicht nog niet altijd hoe ze steun moeten geven of welke dingen ze beter wel en niet kunnen zeggen. Hier valt nog enorm veel te winnen.”
(Bron: Fonds Slachtofferhulp)