Waar de één lichte klachten krijgt van het coronavirus of zelfs helemaal niets merkt van een besmetting, wordt een ander doodziek. Hoe komt dat? En is al te voorspellen bij wie de ziekte ernstiger zal verlopen? Wetenschappers zoeken verwoed naar aanwijzingen.
Maandag maakte het RIVM de eerste cijfers bekend over de lotgevallen van de 4.749 coronapatiënten die tot dan toe bij hen gemeld werden. Het beeld is duidelijk: de ziekte kan alle leeftijden treffen, mensen van 0 jaar tot 95-plus belanden in het ziekenhuis. Mannen en vrouwen worden even vaak ziek. Maar het leeuwendeel van de patiënten die worden opgenomen in het ziekenhuis is ouder dan 60 jaar en heeft een chronische ziekte, bijna tweederde is man, en de meeste overledenen zijn ouder dan 75. Wat maakt deze groepen gevoeliger voor een ernstig beloop?
Chronische ziekte
Uit de cijfers van het RIVM rijst het beeld dat ook in andere landen wordt gezien: Covid-19-patiënten met onderliggende chronische aandoeningen belanden vaker in het ziekenhuis. Van 2.185 patiënten was bekend of ze een onderliggende ziekte hadden – bij ongeveer de helft was dat het geval. Maar liefst de helft van de mensen met zo’n aandoening werd in het ziekenhuis opgenomen, van de mensen zónder maar een vijfde. Bij de mensen die overleden was dat aandeel nog groter: 111 van de 122 patiënten uit die groep die overleden, hadden al een andere aandoening. Veruit de meest voorkomende aandoeningen bij de opgenomen coronapatiënten waren hart- en vaatziekten en hoge bloeddruk, gevolgd door chronische longaandoeningen en diabetes.
Ook het Italiaanse instituut voor de volksgezondheid tekende op 20 maart op dat van 3.200 geregistreerde patiënten er 481 waren overleden, en dat slechts 6 daarvan géén andere aandoening hadden – de meesten hadden er meer dan een, bijna de helft zelfs drie of meer tegelijk. Verschillende studies onder Chinese patiënten constateren ook dat hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten en diabetes vaak voorkomen bij mensen met ernstige Covid-19.
„Mensen met diabetes zijn gevoeliger voor infecties”, zegt diabetoloog Hanno Pijl van het LUMC. „Een hoge bloedsuikerspiegel belemmert de werking van het afweersysteem, waardoor infecties de neiging hebben ernstiger te verlopen. Daarnaast hebben mensen met diabetes vaak ook hart- of vaatziekten of een hoge bloeddruk.” Hij vergelijkt een dubbele longontsteking met topsport. „Je moet een goede conditie hebben om een zware infectie te kunnen bestrijden. Die hebben mensen met bijvoorbeeld een hartziekte meestal niet.” De kwetsbaarheid van mensen met onderliggende aandoeningen voorspelt niet veel goeds voor het verloop van de epidemie in de Verenigde Staten. „Daar hebben veel meer mensen onderliggende aandoeningen, en ook al op jongere leeftijd”, zegt Pijl. „Het zou me niets verbazen als het virus daar nog harder om zich heen gaat slaan dan hier.”
In alle studies komt het terug: pakweg twee op de drie patiënten bij wie Covid-19 ernstig verloopt, is man. „Datzelfde zagen we bij de twee eerdere coronavirussen sars en mers, en het is ook bekend van andere virussen zoals herpes of hepatitis B”, zegt Sabine Oertelt-Prigione, arts en hoogleraar gender in de gezondheidszorg aan het Radboudumc in Nijmegen. „Vrouwen hebben een betere afweer, ze bouwen meer antistoffen op, en genezen vaker spontaan van die ziekten.”
X-chromosoom
Dat verschil lijkt een genetische oorsprong te hebben. Een groot probleem bij Covid-19 is de zogeheten cytokinestorm, die kan optreden als een virale longontsteking ernstig wordt. Het is een forse ongecontroleerde reactie van het afweersysteem tegen de grote hoeveelheid virus, die onbedoeld ook het lichaam zwaar beschadigt. “Het antwoord van het afweersysteem op een infectie wordt geregeld door genen die op het X-chromosoom zitten. Vrouwen hebben er daar twee van, in tegenstelling tot mannen. Het lijkt erop dat sommige genen op dat tweede X-chromosoom actief zijn en bijdragen aan een beter gecontroleerde en actievere afweer.”
Het vrouwelijke hormoon oestrogeen speelt waarschijnlijk nauwelijks een rol, denkt ze. “Het verschil tussen mannen en vrouwen zie je juist ook in de leeftijden vanaf 60 jaar. Dan zijn vrouwen in de overgang geweest en hebben ze nog maar weinig oestrogeen.” Een veelgehoorde verklaring is dat mannen vaker roken, met name in China. In sommige studies krijgen ook rokers vaker ernstige Covid-19. “Oudere mannen roken inderdaad vaker, maar je ziet deze verhoudingen tussen mannen en vrouwen ook bij de jongere patiënten, en die roken meestal niet”, zegt ze. “Maar rokers hebben wel kwetsbaardere longen, dus dat zal het beloop zeker geen goed doen.” Mogelijk trekken de verschillen tussen mannen en vrouwen naarmate de epidemie vordert gelijk, vreest Oertelt-Prigione. “Vrouwen zijn vaker mantelzorger, moeder, verpleger. Door overbelasting zou het aantal vrouwen dat in het ziekenhuis belandt met Covid-19 kunnen stijgen.”
Kinderen lijken beschermd
Ouderen en mensen met onderliggende ziektes zijn dus het meest kwetsbaar voor een ernstig verloop van Covid-19. “Elke luchtweginfectie levert bij ouderen vaker complicaties op, niet alleen bij dit coronavirus maar ook bijvoorbeeld bij griep of het RS-virus. Hun afweersysteem is al wat ouder, en ze hebben vaak onderliggende chronische aandoeningen”, zegt viroloog Menno de Jong van het Amsterdam UMC.
Jonge mensen lijken beter bestand tegen de infectie. Pas vanaf 45 jaar neemt het aantal opgenomen patiënten toe en onder 55 jaar is er in Nederland nog niemand overleden. Bij jongere mensen die ernstige Covid-19 krijgen, spelen onderliggende chronische ziektes vaak een rol. Die tendens is ook in buitenlandse studies te vinden. Ook in Italië waren 36 van de 3.200 mensen die zijn overleden aan Covid-19 jonger dan 50 jaar. Daarvan waren er 9 jonger dan 40 jaar, 8 mannen en een vrouw. Van 7 van hen was bekend dat ze een onderliggende ziekte hadden. Toch zijn er ook jongere, vitale mensen die ernstig ziek worden of er aan sterven, zoals Li Wenliang, de Chinese oogarts uit Wuhan die als eerste alarm sloeg over het virus. Hij was 34 jaar. De blootstelling aan grote hoeveelheden virusdeeltjes kan daar een rol bij spelen, denkt De Jong. Of een verandering in het dna die een enkeling gevoeliger maakt voor het virus, of een die de meeste jongeren juist beschermt.
(Bron: NRC)