Over deze vliegtuigcrash werd gezwegen: nabestaanden eisen inzage in onderzoek

In 1961 stort een KLM Douglas DC-8 bij Lissabon in zee. Alle 61 inzittenden komen om het leven, onder wie het Nederlandse bemanningslid Gerbrand van Vuure. Zijn kinderen eisen nu inzage in alle onderzoeken van toen.

‘Visser vond resten van KLM-vliegtuig. Elf Nederlanders bij ramp omgekomen’, kopt het Algemeen Dagblad op de voorpagina van 31 mei 1961. Voor menig Nederlander mag het ongeluk met de KLM Douglas DC-8 ‘Fridtjof Nansen’ in Portugal inmiddels een vergeten bladzijde zijn in de geschiedenis, voor Marianne Zuur is de crash na 59 jaar nog springlevend. Op 11-jarige leeftijd verloor zij toen haar vader, Gerbrand van Vuure (45), een van de veertien bemanningsleden. De navigator/radiotelegrafist was in de bloei van zijn leven. Uiterst ervaren ook, met 17.000 vlieguren.

,,Ik heb mooie herinneringen aan hem”, zegt Zuur (70). ,,Hij was een bijzondere man. Omdat er geen lichamen, maar alleen lichaamsdelen werden gevonden, was hij lange tijd vermist en hebben we de hoop gehouden dat hij de crash had overleefd. Hij was zo inventief, dus we dachten dat als hij ergens zou zijn aangespoeld, hij het wel gered zou hebben. Pas na twee jaar is hij officieel overleden verklaard.‘’

Vlucht VA 897 stort kort na het vertrek uit Lissabon ter hoogte van Fonte da Telha in zee. De oorzaak is nooit vastgesteld. Het drama waarbij de 14 bemanningsleden – onder wie 11 Nederlanders – en 47 passagiers (allen uit andere landen) omkomen, blijft daarom met raadsels omgeven. De DC-8 was spiksplinternieuw, een maand oud, met slechts 209 vlieguren in de boeken. Bovendien beschikte het allereerste straalvliegtuig van de KLM op de fatale vlucht over een zeer ervaren bemanning. De in Nieuw-Zeeland geboren gezagvoerder Robert Bergemann had 12.886 uren vliegervaring.  De KLM DC-8 werd die vlucht gehuurd door de Venozelaanse maatschappij VIASA.

Twee jaar na het ongeluk, in 1963, concludeert de Raad voor de Luchtvaart dat er geen duidelijke reden kan worden vastgesteld. ,,Door onbekende oorzaken is er sprake van verlies van de macht over het vliegtuig”, aldus het eindrapport. De nabestaanden zullen ermee moeten leven.

Bij Zuur blijft het knagen. Na een bezoek van haar zus Greet aan de begraafplaats in Lissabon, met een kistenwand en een naamloze herdenkingsplaquette voor de slachtoffers, besluit ze in 2018 om er werk van te maken. Ze gaat zoeken op internet. ,,Ik dacht dat er niets zou zijn, maar ik viel van mijn stoel. Alle dossiers over het ongeluk liggen in het archief. Ik dacht: die rapporten zijn een stukje van mij en daarom wil ik die inzien.”

Vrijgave na 75 jaar
Maar het archief van de Raad voor de Luchtvaart blijft voor haar op slot. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat beroept zich daarbij op het Verdrag van Chicago uit 1944. Deze overeenkomst over de internationale burgerluchtvaart voorziet pas in een vrijgave van dossiers na een termijn van 75 jaar. Volgens het ministerie mogen de gegevens ook ‘uitsluitend worden gebruikt ter verbetering van de luchtvaartveiligheid’.

,,In oktober 2019 stelt de bestuursrechter in Breda ons toch in het gelijk”, vertelt Zuur. ,,Dat was een heel mooi moment. De rechtbank oordeelde dat het belang van de nabestaande na zoveel jaar zwaarder moet wegen dan het belang van de minister. Helaas, en dat was heel naar, ging het ministerie in hoger beroep. Daarom ga ik nu naar Den Haag. Naar de Raad van State, voor een hoorzitting.”

Een advocaat heeft ze niet. Met zus Greet en broer Klaas leunt ze vandaag op haar man, die jurist is. ,,Mijn zus is er niet bij. Het is voor haar te emotioneel.” Het is aan het hoogste rechtscollege om definitief een besluit te nemen. ,,Ik doe mijn verhaal en ik hoop dat dat logisch overkomt. Het zal denk ik wel erg technisch worden. Maar ik hoop natuurlijk op een goede afloop. Het is een spannende dag”, zegt Zuur.

Geen nazorg
,,Ik ben hieraan begonnen omdat nabestaanden van vliegtuigongelukken er recht op hebben om zoveel mogelijk te weten van wat er is gebeurd. Maar die informatie wordt voor tientallen jaren dichtgetimmerd met een verdrag. Daar heb ik grote moeite mee. In 1961 bestond er geen nazorg voor mensen die zoiets overkwam. Nu wil ik eindelijk kunnen verwerken wat er is gebeurd.”

Na een contactoproep op Facebook, aan nabestaanden van andere slachtoffers, blijft het stil. ,,Ik heb alleen een bericht gehad van een nabestaande van een van de passagiers. Ik vind het jammer dat er zo weinig bijval is. Het was beter geweest als ik steun had van andere nabestaanden.‘’

Bij een afwijzing door de Raad van State – de uitspraak laat nog enige tijd op zich wachten – zal ze ‘erg teleurgesteld’ zijn. ,,Het gaat niet zozeer om de oorzaak van het ongeluk. Ik wil vooral weten wat er toen allemaal is gedaan. Wat is er gebeurd met de wrakstukken, met de identificatie van slachtoffers en alle geborgen lichaamsdelen van bemanning en passagiers?” Zo werd ook even gedacht, op basis van verkeerde informatie van de KLM, dat alle omgekomen inzittenden in een massagraf zouden liggen. ,,Ik wil nu vooral eerst meer informatie verzamelen”, zegt Zuur. ,,Ik wil een deel van mijn verleden en dat van mijn vader invullen.”

Vraagtekens
Ook als de archieven voor haar opengaan, zullen er vraagtekens blijven bestaan. ,,Dat denk ik ook. Over de oorzaak bestaan theorieën, maar die zijn nooit hardgemaakt. Er zou een explosie zijn gehoord, er zou de verkeerde brandstof zijn gebruikt. De DC-8 was het eerste straalvliegtuig dat op kerosine vloog”, aldus de strijdvaardige dochter van Gerbrand van Vuure. ,,Maar om dat eventueel in de stukken te achterhalen wordt heel moeilijk. Dat is zo technisch. Sommige dingen, daar kom je niet achter. Dat vind ik dan toch minder belangrijk. Ieder bemanningslid weet dat er risico’s aan vliegen zitten.”

Zal zij ooit de rust vinden waarnaar ze op zoek is? ,,Jazeker. Als aan onze belangen recht wordt gedaan en we alle gegevens mogen inzien, dan kunnen we dit eindelijk afsluiten. Dat zal rust geven.”

(Bron: AD)