Demonstratief zwartrijden, bus- en trambestuurders opzettelijk in het gezicht spugen en hoesten en scheldpartijen afsteken tegen controleurs die iets zeggen over wangedrag: personeel in het openbaar vervoer wordt sinds vorige week in het hele land geconfronteerd met provocerend gedrag van reizigers. Het Amsterdamse gemeentebestuur heeft dinsdag aan de gemeenteraad formeel gemeld dat zowel zwartrijden als het aantal gewelddadige incidenten toeneemt. Het is een landelijk fenomeen waar alle openbaarvervoerbedrijven mee te maken hebben, aldus voorzitter Pedro Peters van OV-NL. Dat is de brancheorganisatie waar alle negen stads- en streekvervoerders en NS bij zijn aangesloten.

Sinds afgelopen weekeinde daalt het aantal passagiers in het openbaar vervoer spectaculair, bij NS woensdag tot 7 procent van de 1,2 miljoen reizigers die het spoorbedrijf normaal gesproken doordeweeks vervoert. In het stads- en streekvervoer is het aantal passagiers inmiddels tot onder de 10 procent gedaald. Toch houden de vervoersbedrijven een minimale dienstregeling in stand omdat openbaar vervoer essentieel is om het publieke leven in stand te houden.

„Daarom is die agressie zo onaanvaardbaar en zo onbegrijpelijk”, aldus Peters. „Voor een buschauffeur is niets zo vernederend, zo kwetsbaar als bespuwd te worden. Nu, met dat coronavirus al helemaal. En het gaat niet om een handvol incidenten, het gebeurt ook niet massaal, maar de meldingen zijn talrijk en komen uit het hele land, van Maastricht tot Amsterdam.” Amsterdam trok dinsdag publiekelijk aan de bel met zijn brief aan de gemeenteraad. Maar het geweld en het openlijk schofferen van vooral buspersoneel, zijn volgens Peters donderdag belangrijke onderwerpen in het overleg tussen de vervoersbedrijven en verantwoordelijk minister, Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat).

‘Ik vind het macaber’
Vervoersbedrijven signaleerden een week geleden al de eerste gedragsverandering onder reizigers. Passagiers die openlijk zwartreden, niet alleen jongelui, ook mensen keurig in het pak, aldus Peters. Maar daarna verhardde de sfeer, zeker toen de scholen dichtgingen. Jongeren die in bussen waar alleen nog achterin mocht worden ingestapt, openlijk gingen rondhoesten. Chauffeurs die daar wat van zeiden en bedreigd werden. Vernielde abri’s, vooral in het streekvervoer en vervolgens ook bussen die met stenen bekogeld werden. Vervoersbedrijven inventariseren nog deze week om hoeveel meldingen het gaat en hoe serieus die zijn.

Bestuursvoorzitter Anne Hettinga van Arriva Nederland (streekvervoer) noemt de incidenten ‘onvoorstelbaar’ en spreekt van een grote impact op het personeel. „Onze mensen doen hun plicht in het landsbelang. Ik vind het macaber dat dit nu gebeurt.”

Hettinga weet van meerdere confrontaties tussen zwartrijders en buschauffeurs, maar ook tussen zwartrijders en andere passagiers, die zich ergeren aan het wangedrag.

In de trein speelt het probleem minder omdat het merendeel van de passagiers op de stations daar poortjes moeten passeren. Toch zegt een conducteur bij aanvang van haar dienst tussen Maastricht en Eindhoven over dat zwartrijden: „Mijn vingers jeuken om te schrijven. Maar ik mag niet van mijn leidinggevende.” Een NS-woordvoerder bevestigt dat er in de trein nauwelijks wordt gecontroleerd. „Om besmettingsrisico’s zo veel mogelijk te voorkomen. Maar er zit wel een conducteur op iedere trein. En, indien nodig, kan er wel degelijk gecontroleerd worden.” Een buschauffeur kan vanuit zijn of haar afgesloten positie alleen roepen naar iemand die bij de achteringang niet incheckt. Hettinga: „Onze chauffeurs zijn er niet om te handhaven, ze moeten de-escalerend optreden.”

Toon meer respect
Arriva, met bus- en treinlijnen actief in bijna het hele land, heeft het netwerk gereduceerd naar 60 procent van het normale vervoer. Buslijnen stopzetten is een laatste optie, zegt Hettinga. „Eerst stemmen we onze aanpak af met de andere vervoerders en zwengelen we het probleem aan bij de verantwoordelijke ministeries. Maar ik doe een beroep op de moraal: toon meer respect voor functionarissen die hun werk blijven doen om ons land draaiende te houden.”

Volgens Peters wordt het contact met de politie geïntensiveerd en wordt er ook opgetreden. „In Maastricht is zo’n ‘coronaspuwer’ geboeid afgevoerd. Maar je kunt niet overal een politieagent neerzetten.”

(Bron: NRC)