Aan de intelligente lockdown is nauwelijks gesleuteld, maar zet een paar stappen buiten de plek waar je zoveel mogelijk moet verblijven en je zou bijna vergeten dat er een virus rondwaart. Parken liggen vol met groepjes jonge mensen. Langs de winkels, veelal weer open, stroomt slentervolk. Fietsers zoeven in de gebruikelijke hoge frequentie en snelheid voorbij.
Nadat er in de VS tegen ‘social distancing’ was geprotesteerd, volgden soortgelijke demonstraties in Rusland, India, Zuid-Afrika, Brazilië en Frankrijk. Eerder brak ook in Duitsland protest uit. Nederlanders protesteren vooralsnog op hun eigen manier: door onverstoorbaar te doen wat we zelf willen, met een minimale inspanning om elkaar te vermijden.
Solidariteit
De RIVM-cijfers doen denken dat het ergste achter de rug is. De angst voor het virus ebt weg en het getij trekt de solidariteit mee. ‘Verreweg de grootste groep is bereid de adviezen op te volgen, maar een groeiende groep heeft moeite met het beleid’, zegt Gerard van der Werf, onderzoeker van Motivaction. ‘En ook de mensen die het goed bedoelen laten vaker een steekje vallen.’
Vier op de tien mensen zeggen dat het niet altijd mogelijk is om je aan de regels te houden, volgens de peiling. Onder jongeren (tot 35) is dit meer dan de helft. Mensen spreken meer af met anderen en houden daarbij minder afstand dan een paar weken geleden.
Het gevolg: ‘De brutalen eisen de publieke ruimte op’, zegt John de Wit, hoogleraar sociale wetenschappen aan de Universiteit Utrecht en lid van de Wetenschappelijke Adviesraad Corona Gedragsunit van het RIVM. ‘Voor ieder persoon die naar buiten gaat, moet er eigenlijk iemand binnen blijven. Maar gebeurt dat ook? Het is een klassiek sociaal probleem.’
Talkshows
De roep om een uitweg, of op zijn minst een perspectief, wordt ondertussen luider. Ondernemers snakken naar omzet, ouders van pubers naar rust, jongeren naar vrijheid. Talkshows geven ruim baan aan opiniemakers die het belachelijk vinden dat we de economie en de toekomst van jongeren opofferen voor het rekken van levens van ouderen die toch al niet lang meer hadden. ‘Dor hout’, volgens de met minder empathie bedeelde lieden onder ons.
‘De bevolking moet massaal in opstand komen’, was vorige week met meer dan een miljoen bezoekers de strekking van het meest gelezen bericht ooit op de site van zakenblad Quote. Het was een tegelijkertijd opruiende en kille column vol procenten en berekeningen van Quote 500-ondernemer Klaas Hummel, die zichzelf, net als veel anderen in deze tijd, leek te hebben omgeschoold tot amateur-statisticus.
‘Ik verwacht een enorme opstand’, zei ook psycholoog Martin Appelo op Radio 1 woensdagochtend in reactie op de persconferentie van premier Rutte de avond ervoor. Gevaarlijke woorden, volgens presentator Simone Weimans. Appelo legde uit dat mensen draconische maatregelen alleen accepteren als ze acute dreiging voelen. Daarna hebben ze een duidelijk doel nodig voor de lange termijn. Maar wat is dat precies nu?
Zorgen
Binnen de officiële organen leven ook zorgen over de gehoorzaamheid. Het OMT stelt in het uitgelekte adviesrapport aan het kabinet vast ‘dat het een uitdaging zal zijn om gedragsverandering voor een langere tijd vast te houden’. Het RIVM laat zich bijstaan door gedragskundigen uit de Wetenschappelijke Adviesraad Corona Gedragsunit.
Daarin zit, naast de eerdergenoemde John de Wit, onder meer Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden die veel onderzoek heeft gedaan naar stress en verwachtingen. ‘Een beetje angst en stress kan nuttig zijn om mensen in actie te laten komen. Maar onzekerheid werkt fnuikend. Na een tijdje zeggen mensen: het maakt me niet uit hoe lang het duurt, zolang ik maar weet waar ik aan toe ben.’
Het gedrag van de bevolking veranderen is net als een kind opvoeden, zegt Evers. Straffen werkt op korte termijn, maar op lange termijn werkt een beloning voor goed gedrag beter. In dat opzicht was de eerste vraag van de persconferentie – ‘Meneer Rutte, al weken zegt u dat Nederlanders zich voorbeeldig gedragen (…) en nu geeft u drie weken verlenging, hoe rijmt u dat met elkaar?’ – niet zo stompzinnig als veel mensen op sociale media dachten.
Draagvlak
De mensen die zich wel aan de regels houden, nog altijd de grootste groep, vallen grofweg uiteen in twee typen, zegt Van der Werf van Motivaction. ‘Het draagvlak is het grootst bij mensen die angstig zijn voor het virus en mensen die vanuit een solidariteitsgevoel denken.’ Logisch dus dat premier Rutte dinsdag meermaals benadrukte dat het virus nog steeds een groot gevaar is dat ‘ons allemaal aangaat’ en dat we dit ‘samen’ moeten oplossen.
De angst keert niet zomaar terug, denkt De Wit. ‘We hebben namelijk een fout in ons cognitieve systeem: we onderschatten ons eigen risico.’ Volgens de peiling van Motivaction denkt 7 procent van de bevolking en zelfs 18 procent van de jongeren al immuun te zijn, getallen die in werkelijkheid veel lager liggen, zo rond de 3 procent.
De kans is dus groot, als er geen noemenswaardige opleving van het virus komt, dat mensen hun gang blijven gaan en de regels steeds iets minder strikt naleven. Op straat blijven we ondertussen wel kritisch op de medemens: 87 procent van de door Motivaction ondervraagden vindt het asociaal als anderen zich niet aan de regels houden.
(Bron: De Volkskrant)