Wetenschappers pleiten in een dinsdag verschenen artikel voor een grootschalig verbod op de duizenden bekende én nog onbekende stoffen van het soort dat je tegenkomt in alles van regenjassen tot blusschuim.
Het zit in alles van de anti-aanbaklaag van je pan tot de waterdichte coating op je regenjas. De stoffen die beter bekend staan onder de verzamelnaam ‘pfas’ zijn bijna niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Toch stelt een internationale groep wetenschappers nu voor om het gebruik ervan aan banden te leggen, schrijven zij in het vakblad Environmental Science & Technology Letters.
Moleculen van type pfas zijn zeer stevig, heel glad en meestal waterafstotend. Op die manier zorgen ze ervoor dat eten niet aan de pan kleeft tijdens het bakken en dat water in mooie ronde druppels van je jas rolt tijdens een fikse regenbui.
In het verleden bleken meerdere van die pfas-moleculen echter gevaarlijk voor de mens. Uit een grootschalig onderzoek in de Amerikaanse staat Ohio, onder omwonenden en werknemers van een DuPont-fabriek waar pfas-variant ‘pfoa’ werd gemaakt, bleek bijvoorbeeld dat er een ‘aannemelijk verband’ bestaat tussen langdurige blootstelling aan die stoffen en een verhoogd risico op kanker en bepaalde auto-immuunziekten.
Vastgeplakte legoblokjes
Kenmerkend voor pfas is dat de chemicaliën tenminste één koolstof-fluor verbinding kennen, een chemische verbinding zó sterk dat je hem niet zomaar lospulkt – alsof je twee legoblokjes aan elkaar plakt met superlijm. Dat zorgt ervoor dat pfas zo goed als niet afbreekt in de vrije natuur en dat het de neiging heeft zich op te hopen in ons lichaam.
Het leverde de stoffen de bijnaam ‘forever chemicals’ op, eeuwige chemicaliën. Naar schatting heeft ieder nu levend mens pfas in het bloed en zit het spul in lage concentraties wereldwijd in het drinkwater en de grond. In Nederland lag door pfas-verontreinig in de bodem maandenlang de bouw stil.
Hoewel in het verleden al wat pfas-verbindingen werden verboden, schiet die aanpak eigenlijk tekort, stellen de onderzoekers nu. ‘Met duizenden bestaande verbindingen is het bepalen van de risico’s van individuele stoffen niets meer dan dweilen met de kraan open’, zegt co-auteur Tom Bruton (Green Science Policy Institute). ‘We moeten de hele klasse aanpakken.’
GenX
Doen we dat niet, dan vervangt de industrie een verboden verbinding volgens Bruton door een nieuwe variant die later ook schadelijk blijkt. ‘Het beroemdste voorbeeld is GenX, dat pfoa in onder meer de anti-aanbaklagen van pannen verving’, zegt hij. De industrie stelde dat GenX veiliger is omdat de verblijftijd in het lichaam korter is. ‘Helaas blijkt GenX net zo hardnekkig – het zit in ons water en in de lucht. En inmiddels weten we dat het een aantal gifitige eigenschappen met pfoa deelt.’
Martijn Beekman, hoofd van de Nederlandse tak van Reach, dat voor de Nederlandse overheid onderzoek doet naar potentieel gevaarlijke stoffen, stelt dat GenX in ons land wordt gebruikt door Chemours in Dordrecht. ‘Het lijkt op sommige eigenschappen inderdaad iets veiliger dan pfoa, maar het is zeker niet onschuldig. Uit onderzoek weten we bijvoorbeeld dat het schade kan veroorzaken aan de lever.’
Volgens Beekman sluit de oproep voor een wereldwijd verbod – met uitzondering van ‘essentieel gebruik’ in bijvoorbeeld medische toepassingen – goed aan op een voorstel dat Nederland eind vorig jaar aankondigde bij de Europese Unie om alle ruim zesduizend bekende pfas-verbindingen in Europa te verbieden.
Op dit moment vallen de stoffen nog onder de standaardregelgeving. ‘Alle stoffen – of het nu pfas is of iets anders – worden geregistreerd bij het Europese agentschap voor chemische stoffen’, zegt Beekman. Handig voor later onderzoek naar de gezondheidseffecten, maar het agentschap doet dat niet automatisch. ‘Men kijkt alleen of het dossier compleet is en of er geen onzin in staat.’
(Bron: De Volkskrant)