Ziezo, dat was dat. In de strijd tegen het coronavirus is Nederland in een soort gedwongen vakantiestand gegaan. Dat wordt zes weken op de handen zitten, de economische pijn verbijten, en dan het openbare leven maar weer opstarten, als een computer die je aan- en uitschakelt in de hoop dat het virus is verdwenen. Toch?
Was het maar zo simpel. Achter de schermen studeren modelleurs en epidemiologen op de volgende zet tegen het coronavirus dat de wereld in zijn ban houdt. Want over een ding is iedereen het eens. Zoals premier Mark Rutte maandagavond al zei in zijn speech: van het covid-19-virus zijn we de komende maanden, misschien zelfs járen, nog niet af. Een rondgang langs de drie scenario’s die Rutte uiteenzette.
We smoren het virus! (onhaalbaar)
De Chinese provincie Hubei kreeg het voor elkaar, in Singapore en Hongkong lukte het ook. Met een enorme krachtsinspanning kreeg men de uitbraak van het coronavirus dat de longziekte covid-19 geeft onder controle – of althans, daar lijkt het op. Dat moeten wij ook doen!
Weinig kans, zeggen de experts die je erover spreekt. Wat werkt in het strenge, autocratische China, werkt niet in een open, vrije samenleving zoals die in het Westen. ‘Hongkong en Singapore hebben na de ervaring met sars een enorm goede infrastructuur opgezet’, zegt Jacco Wallinga, ziektemodelleur bij het RIVM. ‘Ze waren daar al tot de tanden bewapend, toen dit opdook. En dit zijn landen waar de privacy minder een rol speelt. Mensen die besmet zijn, zijn bij wijze van spreken tot op de leeftijd en woonadres bekend. In een land als Nederland zijn we meer gehecht aan onze individuele vrijheid, en hebben we minder op met strenge sociale normen en dwang.’
En dan nog. Hans Heesterbeek, hoogleraar theoretische epidemiologie in Utrecht, relativeert het succesverhaal van Wuhan, de stad die de ziekte met vereende krachten en massaal thuisblijven klein lijkt te hebben gekregen. ‘Kijk eens naar de vergaande mogelijkheden die de Chinese overheid heeft. En zelfs dan duurt het in zo’n stad nog drie, vier maanden voor het onder controle is. Kun je nagaan hoe dat in een land als het onze zou moeten, waar we toch wat minder goed luisteren naar de overheid.’
Een valkuil is de vergelijking met sars. Die ziekte wist men in 2003 uiteindelijk uit te bannen, zij het ten koste van enorme economische schade en haast 800 mensenlevens. Dat doen we nog een keer, zou je zeggen, maar niets is minder waar. Zo was sars een ziekte waarbij je de patiënten tenminste nog redelijk goed kon herkennen, zegt Heesterbeek: de patiënten waren op hun besmettelijkst als ze ziek op bed lagen.
Bij het nieuwe virus zit dat anders. Wetenschappers vinden steeds meer aanwijzingen dat het zich vaak openbaart als gewone verkoudheid, vooral bij jonge mensen. ‘Het kan haast niet anders of er is een behoorlijke besmettingshaard van mensen die nog nietsvermoedend rondlopen, misschien zelfs wel helemaal zonder symptomen’, zegt Heesterbeek. ‘Dit virus houd je daarom gewoon niet tegen.’
Nog scherpere maatregelen – zoals het sluiten van de minst essentiële winkels, zoals men in Italië al deed – houdt men overigens om economische redenen nog even achter de hand. ‘In ons land zeggen we: begin niet te snel met heel sterke maatregelen. Want die kun je niet lang volhouden’, zegt Heesterbeek. ‘Daarom rijdt er nog openbaar vervoer, mogen we nog de straat op en zijn de winkels nog open.’
‘Dit is een ander virus dan influenza, het is een heel nieuwe ziekte. Dat maakt het volstrekt onvoorspelbaar wat ons te wachten staat’, zegt medisch microbioloog en oud-infectieziektebestijder van het RIVM Roel Coutinho. ‘Ik denk daarom dat we niet teveel moeten uitgaan van voorspellingen, maar moeten varen op de ervaringen die we opdoen in Italië. De lessen die we daar leren, moeten we met elkaar delen.’
Weer aan het werk! (onverstandig)
Het is 6 april, en warempel: de maatregelen hebben geholpen. Het aantal nieuwe besmettingen begint te dalen! Dus kunnen de scholen en horecagelegenheden weer open en gaat u weer aan het werk. Slecht plan, zegt Wallinga beslist. ‘Dan springt het virus weer vrolijk terug naar een nieuwe uitbraak. Er is niks veranderd, behalve dat je de epidemie iets hebt uitgesteld.’
Het probleem is dat niemand nog weerstand heeft tegen het nieuwe coronavirus. Daardoor zal het virus iedereen besmetten die het op zijn pad vindt, net zo lang tot het iedereen heeft gehad. ‘Als je de maatregelen die we nu hebben genomen op 6 april weer intrekt, doe je dat op het moment dat er nog mensen besmet zijn. En de hoeveelheid brandstof voor de epidemie is nog nagenoeg onbeperkt. Dan kun je dus een tweede piek verwachten’, schetst Heesterbeek.
Uit de rekensommen blijkt hoe afschuwelijk dat kan uitpakken. Het virus zal zich razendsnel vermenigvuldigen, met een ‘verdubbelingssnelheid’ van het aantal besmette patiënten van vier à vijf dagen, schat Heesterbeek in op basis van de huidige getallen. Als er op 6 april tienduizend besmettingen zijn en het virus zou zijn gang kunnen gaan, zouden er een maand later, op Bevrijdingsdag, al meer dan een miljoen besmettingen zijn. Misschien wel 100 duizend daarvan zouden mogelijk ziekenhuiszorg behoeven – honderd keer meer dan er intensivecarebedden zijn.
In onder meer Groot-Brittannië gingen daarom al stemmen op om jongeren min of meer expres bloot te stellen aan het virus, om ‘kudde-immuniteit’ te kweken. Als een procent of 60 van de bevolking afweerstoffen heeft aangemaakt tegen het virus, zo berekende Heesterbeek onlangs samen met Britse collega’s in The Lancet, kan het virus zich immers niet meer goed verspreiden en raakt de epidemie uitgedoofd. En aangezien jongeren veel minder ziek worden van het virus, moet je die als een soort menselijk schild inzetten, is de redenatie.
Maar om het virus dus maar los te laten is ‘een vreemd idee’, drukt Roel Coutino zich nog diplomatiek uit. Ook bij jongeren zullen er immers altijd mensen zijn die doodziek worden van het virus. ‘In praktijk loop je volstrekt tegen de grenzen van de zorg aan’, zegt Coutinho. ‘Je krijgt taferelen zoals Italië, en dat zou je dan op de koop toe nemen.’ Een slecht idee dus, jongeren de klap laten opvangen.
Laat de brand gecontroleerd uitwoeden (pijnlijk)
Nederland moet zich dan ook voorbereiden op een lang, lang gevecht tegen het virus, zei Mark Rutte maandag in zijn toespraak. Smeer de epidemie zo veel mogelijk uit, met alle middelen die je kunt bedenken, net zo lang totdat de bevolking voor 60 procent immuun is zodat het virus zich niet meer goed kan verspreiden of er een vaccin op de markt komt, in feite een manier om de immuniteit kunstmatig te vergroten.
‘We zijn aan het bekijken hoe we de maatregelen straks stuk voor stuk kunnen afpellen, zonder dat het leidt tot volle intensive cares’, zegt Wallinga. Centraal staat daarbij het beschermen van de groepen die het meest te lijden hebben onder het virus: ouderen en chronisch zieken zoals hartpatiënten en diabetici.
‘We zijn er nog niet over uit hoe we dat precies gaan doen’, zegt Wallinga. ‘Momenteel zijn we allerlei gezond-verstandmaatregelen aan het onderzoeken. De centrale vraag is: hoe kunnen we de epidemie laten lopen, maar alleen in die groepen waar de kans op complicaties zo klein mogelijk is?’
Virologen achten het denkbaar dat het virus in de zomer een toontje lager zingt, omdat veel luchtwegvirussen dat doen. Dat zou enig respijt kunnen geven. ‘Maar daarna is er in de herfst nog steeds een gigantisch potentieel aan brandstof over’, zegt Heesterbeek, doelend op de mensen die nog geen resistentie hebben tegen het virus. ‘Dus zul je in het najaar opnieuw maatregelen moeten nemen. Je wilt niet in de winter alsnog met een piek zitten.’
De intensive cares uitbreiden, dan maar? Makkelijker gezegd dan gedaan, denkt Wallinga. Er is behalve apparatuur vooral ook gespecialiseerd personeel nodig, en dat is niet zomaar even voorhanden.
Heesterbeek acht het dan ook ‘zeker niet ondenkbaar’ dat het openbare leven in de zomer, maar zeker vanaf september opnieuw aan banden wordt gelegd. ‘Je moet niet denken: we nemen even deze maatregelen, en dan zijn we ervan af’, zegt hij. ‘Dit is niet zomaar iets. Met sars hebben we gemazzeld. Met de Mexicaanse griep van 2009 hebben we gemazzeld. Maar hier mazzelen we niet mee.’
(Bron: Volkskrant)