Op het moment dat ik dit schrijf, is het strafproces in de MH17-zaak in volle gang. Op 6 september 2021 startte het zittingsblok van drie weken dat in het teken staat van het spreekrecht van de nabestaanden. Ruim 90 nabestaanden vertellen de rechtbank, het Openbaar Ministerie, de verdediging en de overige toehoorders wat het neerhalen van vlucht MH17 voor hen heeft betekend en nog altijd betekent.
Door mr. Laura Kroese
Historisch moment
Wij schreven al dat sprake is van een historisch moment. Niet eerder maakten in Nederland in één zaak zoveel spreekgerechtigden gebruik van de gelegenheid te spreken en hun ervaringen te delen. Daarnaast is sprake van een bijzondere, internationale dimensie. Zo wordt niet alleen gesproken door Nederlandse nabestaanden, maar bijvoorbeeld ook door Australische, Duitse en Indonesische nabestaanden. Sommigen spreken in de rechtszaal zelf, anderen via een videoverbinding met de rechtbank vanaf een andere locatie en weer anderen via een vooraf opgenomen videoboodschap.
De zitting is wereldwijd live te zien en achteraf terug te kijken via de website van courtmh17. Dit maakt dat het volgen van de rechtszaak voor iedereen toegankelijk is. Ook kan het degenen die nog moeten spreken helpen bij hun voorbereiding, doordat zij kunnen zien hoe de zitting zal verlopen.
Unieke, waardevolle bijdragen
Het spreekrecht is qua inhoud onbegrensd; een spreekgerechtigde mag bijvoorbeeld vertellen over de impact van de gebeurtenis op hem of haar, op (de band met) zijn/haar overleden geliefde(n) en op wat de rechtszaak voor hem of haar betekent. Door het delen van de ervaringen krijgen de toehoorders een beter beeld bij de gevolgen van de tenlastegelegde feiten.
De afgelopen periode hebben mijn collega’s en ik veel verklaringen gehoord en gelezen. Ik vind het bijzonder om te merken dat elke verklaring echt uniek is. Hoewel voor alle nabestaanden 17 juli 2014 het startpunt is en zij min of meer dezelfde uitleg over het spreekrecht hebben gekregen, is ieders ervaring anders (geweest). In elke verklaring hoor ik weer iets bijzonders en iets dat ik nog niet wist. De persoonlijke verhalen raken mij, en met mij waarschijnlijk ook anderen.
Gebruikmaken van het spreekrecht kan op meerdere manieren een nuttig effect hebben. De rechter moet natuurlijk objectief blijven, maar hecht wel veel waarde aan het spreekrecht. Het komt geregeld voor dat elementen uit verklaringen terugkomen in het vonnis en zelfs van invloed zijn op de strafmaat (bij een veroordeling). Dit gebeurde bijvoorbeeld in de zaken omtrent Anne Faber en de Utrechtse tramaanslag. Het delen van de ervaringen heeft dus zin. Ik vind het mooi om te zien met hoeveel aandacht en respect de rechters in de MH17-zaak naar de verklaringen van de nabestaanden luisteren.
Ook voor de spreker zelf kan gebruikmaking van het spreekrecht positief zijn. Het kan bijvoorbeeld helpen bij de rouwverwerking. De nabestaanden die ik na afloop heb gesproken, vertelden mij dat zij blij zijn dat zij van de gelegenheid gebruik hebben gemaakt. Zij hebben hun verhaal kunnen doen voor een onafhankelijk rechtscollege. Zij hebben de verdachten (indirect) kunnen vertellen wat het neerhalen van het vliegtuig teweeg heeft gebracht. Sommigen beschouwen dit als een eerbetoon aan hun overleden geliefde(n).
Een waardevol recht
Het spreekrecht in het strafproces beschouw ik als een waardevol recht. Ik ben blij dat wij de nabestaanden in deze bijzondere maar ook moeilijke periode mogen ondersteunen. Ik hoop dat onze betrokkenheid de nabestaanden helpt zich zo goed mogelijk voor te bereiden op het uitoefenen van hun spreekrecht. Als zij met een goed gevoel de rechtszaal verlaten, dan ben ik tevreden.
(Bron: Beer advocaten)