Het spreekrecht pakt positief uit voor slachtoffers, blijkt uit onderzoek van het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving en de Universiteit Leiden. Slachtoffers voelen zich er door gesterkt en gehoord, al gaan rechters in de praktijk nogal verschillend om met het spreekrecht. Als rechters geen empathie tonen, of de verdachte ‘geen sjoege geeft’, heeft dat juist een negatief effect op het slachtoffer, blijkt uit het onderzoek dat dinsdag werd gepubliceerd.
Het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden werd ingevoerd in 2005. Aanvankelijk mochten ze alleen spreken over de persoonlijke gevolgen van een misdrijf, maar in 2016 werd het spreekrecht verder uitgebreid. Sindsdien mogen slachtoffers ook vertellen over wat ze van de verdachte denken en wat ze een gepaste straf vinden. Ongeveer de helft van de slachtoffers maakt gebruik van het spreekrecht.
Erkenning
Door hun zegje te doen in de rechtszaal, voelen slachtoffers zich erkend en serieus genomen, blijkt uit het onderzoek: “Het spreekrecht wordt gezien als moeilijk, maar wel de moeite waard”. Slachtoffers vertellen vooral over de persoonlijke impact die het misdrijf op hen heeft en de gevolgen voor hun leven. Ze hopen met hun verhaal de verdachte te raken en daarnaast invloed te hebben op de uitspraak van de rechter.
Rechters gaan verschillend met spreekrecht om
Rechters gaan heel verschillend om met het spreekrecht, wordt geconcludeerd. Sommige rechters staan bijvoorbeeld toe dat slachtoffers spullen meenemen om te laten zien, of de verdachte vragen hen aan te kijken. Andere rechters stellen zich formeler op. Rechters worstelen soms met felle bewoordingen van slachtoffers of nabestaanden, aldus de onderzoekers. Niet voor iedere rechter is duidelijk waar de grens ligt. En waar de ene rechter na afloop reageert op het verhaal van het slachtoffer, doet de ander dat helemaal niet. Ook wordt het spreekrecht niet altijd aangehaald in vonnissen.
Voor slachtoffers is empathie van de rechter van groot belang, geven de onderzoekers aan: “Een ongeïnteresseerde reactie heeft een grote impact.” De onderzoekers vinden dat de rechtspraak meer aandacht moet besteden aan wat wel en niet mag binnen het spreekrecht en hoe rechters zouden moeten reageren.
Reactie verdachte heeft impact
Veel slachtoffers vinden het moeilijk wanneer een verdachte geen sjoege geeft. De onderzoekers vragen zich dan ook af wat het gevolg is, als verdachten straks verplicht aanwezig moeten zijn bij het spreekrecht. “Slachtoffers vinden het vervelend als de verdachte niet aanwezig is, maar een negatieve reactie of het uitblijven van een reactie heeft ook effect op het slachtoffer”, schrijven ze.
Spreekrecht helpt bij verwerking
Een belangrijk doel van de uitbreiding in 2016 was bijdragen aan het “emotioneel herstel” van slachtoffers. Onbelemmerd spreken kan volgens het rapport inderdaad helpen bij de verwerking, en erkenning bieden van het leed dat slachtoffers is aangedaan. Al hangt de mate van tevredenheid ook af van hoe het zaak verder verloopt. Wie niet gelukkig is met de uitspraak of de manier waarop een verdachte reageert, is vaak ook minder tevreden over het spreekrecht.