Files ontstaan wanneer de verkeersvraag groter is dan de capaciteit van de weg, of als gevolg van een ongeval of een incident, bijvoorbeeld een voertuig met pech. Wegwerkzaamheden zijn slechts in 2-3% van de gevallen de oorzaak van een file. Over de periode 2015-2019 neemt het aantal files op rijkswegen toe, met een grote stijging in 2019. In 2020 en 2021 zijn er veel minder files geregistreerd, maar dit heeft waarschijnlijk te maken met de reisbeperkende maatregelen in verband met corona.
Ongevallen door files vinden vooral in de staart van een file plaats. Daar neemt de snelheid van de verkeerstroom steeds sterker af, wat samengaat met veel en hard afremmen en een grote kans op kop-staartbotsingen. Binnen de file zelf gebeurt relatief weinig: het verkeer staat nagenoeg stil. Als er een ongeval plaatsvindt, is de snelheid laag en zijn de gevolgen gering.
File-gerelateerde ongevallen
Uit registratiegegevens van de politie (2004-2009) blijkt dat ongeveer 8-12% van alle ongevallen op rijkswegen (dus inclusief ongevallen met alleen materiële schade) bij files zijn geregistreerd. Op basis van verschillende oudere onderzoeken kan worden geconcludeerd dat files over het algemeen tot een afname in letselernst leiden, maar tot een toename in het aantal ongevallen. In lijn hiermee laat recent SWOV-onderzoek zien dat de kans op een incident-gerelateerd ongeval onder optimale condities (free flow) tot een factor 5 kleiner is dan wanneer het verkeer gestremd is.
Oorzaken
Kop-staartongevallen komen het meest, en flankongevallen minder vaak voor bij ongevallen door files op Nederlandse rijkswegen. De oorzaken hebben vooral te maken met onvoldoende afstand houden, onoplettendheid, afleiding en foute inschattingen van de snelheidsverschillen. Vrachtauto’s zijn disproportioneel vaak betrokken bij file-ongevallen en dan met name bij kop-staartongevallen.
Onderzoek naar dodelijke ongevallen op rijkswegen in 2019 gaf aan dat nagenoeg de helft van de dodelijke kop-staartongevallen in de staart van de file plaatsvond. Dit aandeel lijkt relatief constant in de jaren waarover dit onderzoek is uitgevoerd. Bij vier van de tien locaties waar een dodelijke kop-staartbotsing in 2019 in de staart van de file plaatsvond, was signalering (MTM) in werking. Van de overige zes locaties waren vier bekend als filegevoelige locatie. Ook in de periode 2015-2018 vonden ongeveer de helft van alle dodelijke kop-staartongevallen op rijkswegen plaats in de staart van de file en bij slechts een derde van deze locaties was signalering aanwezig.
Preventie
Onderzoek lijkt uit te wijzen dat filewaarschuwingssystemen een (licht) positief effect hebben op gereden snelheden en ongevallen. Uitbreiding van deze signalering en waarschuwingssystemen kan file-gerelateerde ongevallen voorkomen. Momenteel is ongeveer 60% van de rijbanen op het autosnelwegennet voorzien van signalering. Ontwikkelingen in voertuigtechnologie, zoals forward collision warning (FCW) en assisted braking, zouden ook kunnen bijdragen aan het voorkomen van (kop-staart)ongevallen in de file. In theorie is het echter ook mogelijk dat er voertuigontwikkelingen komen met een negatief effect op verkeersveiligheid, omdat ze tot afleiding of minder alertheid kunnen leiden. Dit negatieve effect zou groter kunnen zijn in situaties met filevorming.
(Bron: SWOV)