Het h-woord. De helmplicht voor fietsers is zo controversieel dat het hele woord in eerste instantie ontweken werd tijdens een debat hierover. Regelmatig komt dit terug in publieke discussies of in politieke overleggen. Moet een helm verplicht worden voor de verkeersveiligheid? Hier vond een discussie over plaats tijdens het Verbindingsfestival Slimme en Gezonde Stad.
Het is op zijn minst een complex debat te noemen. Hoewel wordt aangedragen dat het verkeersslachtoffers kan schelen, is de tegenzin groot. Experts Hans Hilbers (Planbureau voor de Leefomgeving), Marco te Brommelstroet (UvA), Jaap Kamminga (Fietsersbond), Marianne Dwarshuis (ANWB) en Peter van der Knaap (SWOV) gaven hun mening tijdens de paneldiscussie. Zij deden dit onder leiding van Vincent Wever (Goudappel Coffeng).
Voorkomen ongevallen
Met name de verplichting lijkt mensen tegen te staan. Het is dan ook niet voldoende om alleen naar de gevolgen voor verkeersveiligheid te kijken, zo bleek snel tijdens de discussie. Al is ook dat niet meteen een uitgemaakte zaak. Dat het dragen van een helm ernstig letsel kan voorkomen bij een val op het hoofd, lijkt logisch.
Maar tegelijkertijd voorkomt het dragen hiervan op zichzelf geen ongevallen, bracht Van der Knaap in. Bovendien kan de verplichting van een helm ervoor zorgen dat de aandacht verlegd wordt. “Fietsen als zodanig moet veiliger worden. Daar zijn we de afgelopen jaren al goed in geslaagd.”
Dat vindt ook Dwarshuis van de ANWB, die vond dat het vergroten van de verkeersveiligheid voor fietsers niet alleen afhankelijk mag zijn van het wel of niet dragen van een helm. Juist in het publieke debat lijkt daar nu veel aandacht voor te zijn. “Wij willen breed naar verkeersveiligheid kijken en bezien welke maatregelen we allemaal kunnen nemen. Ook op het gebied van bijvoorbeeld infrastructuur, gedrag en veiligheid van het voertuig. We willen zo veel mogelijk doen op zo veel mogelijk fronten.”
Tientallen doden
Het Planbureau voor de Leefomgeving en Centraal Planbureau adviseerden eerder dit jaar in het rapport Kansrijk Mobiliteitsbeleid een helmplicht voor kinderen tot twaalf jaar en voor berijders van elektrische fietsen. Dit draagt bij aan de verkeersveiligheid, omdat hierdoor de impact van een val of ongeluk daalt. Een helmplicht zou tientallen doden per jaar kunnen schelen.
Op dit moment is sprake van een stijging van het aantal verkeersslachtoffers en de vrees dat het nog verder gaat groeien. Hilbers droeg verder aan dat het verbeteren van infrastructuur niet altijd een oplossing is, omdat mensen nu eenmaal vrijwel overal kunnen fietsen. “We willen alle opties in kaart brengen, zodat politieke partijen een afweging kunnen maken”, aldus Hilbers.
Meer en verder fietsen
Door Jaap Kamminga van de Fietsersbond werden de hoge ongevalscijfers genuanceerd. Hoewel dit in absolute aantallen inderdaad klopt, is het aantal fietsers en het aantal kilometers dat wordt afgelegd juist toegenomen. Vooral ouderen zijn meer gaan fietsen. Dit plaatst volgens hem de toegenomen cijfers in een anders licht.
Leden van zowel de Fietsersbond als de ANWB hebben verder aangegeven dat het instellen van een verplichting om een helm te dragen juist veel mensen van het fietsen afhelpt. Met alle negatieve gevolgen van dien. Bijvoorbeeld voor de volksgezondheid en voor de leefbaarheid van steden. “Het beeld dat fietsen gevaarlijk is, doet minder fietsen”, aldus Kamminga. Dit staat haaks op ambities om deze vervoersmethode te stimuleren.
Noodzaak onderzoek
Marco te Brommelstroet, ook wel bekend als de Fietsprofessor, voert aan dat er nog veel te leren is over het wel of niet invoeren van een helmplicht, waarbij de effecten, positief of juist negatief, duidelijker moeten worden. Het ontbreekt niet alleen aan complete onderzoeken, maar de bestaande studies komen vaak uit het buitenland. Het is in zijn ogen belangrijk om te voorkomen dat door een helmplicht minder mensen gaan fietsen én de veiligheid afneemt. “We hebben in Nederland wat te beschermen. Wij zijn het enige land waar iedereen fietst.”
Hoewel onderzoeken vaak aantonen dat een plicht mensen van de fiets jaagt, wijzen zowel Van der Knaap als Hilbers er voor de volledigheid op dat dit effect soms maar tijdelijk is. Volgens de onderzoeker bij het PBL is men star wanneer het ze wordt gevraagd, maar valt het verzet achteraf heel erg mee. Het gaat dus niet alleen om de initiële reacties. Hilbers: “Ik denk dat we ook moeten proberen en monitoren. We kunnen beginnen met kansrijke groepen.”
Kamminga erkent dat het negatieve effect van een fietshelm in verschillende landen op termijn weer verdwijnt, maar benadrukt dat het niet zeker is of daar geen andere oorzaken aan ten grondslag liggen. Bovendien vindt hij dat de Nederlandse fietspopulatie nauwelijks te vergelijken is met die van buitenland. “Ik zie bijvoorbeeld in geen enkel ander land zo veel 70-plussers op de fiets.”
Negatief beeld
Om ervoor te zorgen dat meer mensen een helm gaan dragen, ligt er in ieder geval ook een taak om het negatieve beeld over een fietshelm aan te passen. Dat is iets waar de ANWB zich nu al mee bezighoudt. Hoewel de organisatie tegen een verplichting is, wordt het zeker niet afgeraden als mensen zich dan veiliger voelen. “Het staat eenieder vrij om een helm te gebruiken”, aldus Dwarshuis. “Wij doen al veel aan informatievoorziening en actieve promotie.”
Ze benadrukte wel opnieuw dat een mogelijke helmplicht slechts één van de maatregelen is. Volgens haar ontstaat in het PBL-rapport het beeld dat het duur is om de infrastructuur aan te pakken. Daardoor lijkt het alsof de helmplicht als realistische kans naar voren is geschoven. Dat werd onderschreven door de Fietsersbond. Kamminga: “De helmplicht heeft het minste draagvlak van alle maatregelen. Dus misschien moeten we eerst de aandacht op andere maatregelen leggen.”
Een ouder onderzoek van SWOV had dezelfde conclusie. “Als je kijkt naar draagvlak is de verplichte fietshelm dermate slecht dat je het niet eens als serieuze optie kunt beschouwen”, aldus Van der Knaap. Maar er ligt volgens hem een opdracht om alle maatregelen op te pakken. Investeren in infrastructuur én het beeld overbrengen dat bepaalde groepen baat kunnen hebben bij het dragen van een fietshelm. “Het zou mooi zijn om in plaats van een of-of-aanpak, bij een en-en-aanpak te komen.”
(Bron: Verkeersnet)